در زبان فرانسوی واژه «بورس» در لغت به معنای “کیف پول” است و نخستین پرتوهای پیدایش و ظهور بورس به قرن پانزدهم میلادی برمیگردد؛ در آن زمان کسبه شهر و بازرگانان در مقابل خانه «واندِر بورس» یکی از بزرگزادگان شهر بورُوژ (Bruges) در شمال غربی بلژیک، در میدانی به نام تِربورس (TerBeurze) جمع میشدند و به خرید و فروش کالاهای خود براساس حراج میپرداختند. از آن تاریخ به بعد تشکیل این چنین بازارهایی که مردم میتوانستند در آن به حراج و خرید و فروش پول، كالا و اسناد مالي و تجاري (اوراق بهادار) مبادرت کنند بهتدریج شکل توسعهیافتهتر به خود گرفت و به بورس یا بهابازار معروف شد.
تاریخچه بورس در جهان
شرکت اطلاعرسانی و خدمات بورس: برای آشنایی با تاریخچه پیدایش بورس در جهان بهتر است ابتدا به تاریخچه پیدایش واژه بورس اشاره کنیم. به اعتقاد اغلب کارشناسان تاریخچه پیدایش واژه بورس به قرن پانزدهم میلادی باز میگردد. در آن زمان بازرگانان، صرافان و کسبه شهر «بروژ» در بلژیک در میدانی به نام «تربورس» در مقابل خانه اشراف زادهای به نام «واندر بورس» جمع میشدند و به مبادله اسناد تجاری و اوراق بهادار میپرداختند.
به همین علت از آن تاریخ به بعد مکانهایی که مردم در آنجا اقدام به خرید و فروش اوراق بهادار، کالا و. میکردند به بورس معروف شد. البته در آن زمان این مکانها نظم و انضباط خاصی نداشتند و همه افراد میتوانستند بدون کمترین محدودیتی در آنجا فعالیت کنند اما به مرور زمان نظم و انضباط خاصی در این مکانها حاکم شد به نحوی که پس از مدتی فقط بازرگانان، صرافان و دلالان اجازه پیدا کردند تا در این مکانها به خرید و فروش بپردازند. در گذر زمان تالارهای مسقف بورس شکل گرفت و بازرگانانی که تا بیش از آن در هوای آزاد خرید و فروش میکردند، برای خرید و فروش به تاریخچه ی بورس جهان این تالارها میرفتند. در بسیاری از منابع علمی و تاریخی زمان آغاز به کار تالارهای مسقف بورس را بهعنوان تاریخ رسمی تاسیس بورس در دنیا معرفی میکنند، اگرچه همان طور که اشاره شد پیشینه این مهم به قبل از آن تاریخ و به قرن ۱۵ میلادی برمیگردد. اولین بورس اوراق بهادار جهان در اوایل قرن هفدهم میلادی در شهر آمستردام هلند تشکیل شد و کمپانی هند شرقی اولین شرکتی بود که سهام خود را در آن عرضه کرد. فعالیتهای مرتبط با بورس در شهر لندن نیز از اوایل قرن هجدهم میلادی و در قهوهخانهها شروع شد. این فعالیتها در سال ۱۷۷۳ میلادی و با خرید ساختمان مستقل توسط معاملهگران وارد فصل جدیدی شد. در نهایت در سوم مارس سال ۱۸۰۱ میلادی، بورس لندن فعالیت رسمی خود را آغاز کرد.اما تاریخچه تاسیس بورس نیویورک بهعنوان سومین بورس بزرگ در گستره تاریخ با سایر بورسها متفاوت است. در ۱۷ مه ۱۷۹۲ بیست و چهار کارگزار بازار سهام در خیابان وال استریت نیویورک و زیر درخت چناری دور هم جمع شدند و توافقنامهای را امضا کردند که به توافقنامه «درخت چنار» مشهور شد. آنها در هشت مارس ۱۸۱۷ با تنظیم اساسنامهای، شروع به کار بورس نیویورک را رسمیت بخشیدند. با شروع فعالیت بورسهای بزرگ جهان به تدریج سایر کشورهای در حال توسعه و پیشرفته نیز دارای بورس شدند تا جایی که امروز کمتر کشوری را میتوان یافت که بورس نداشته باشد. به نظر میرسد بورسها و بازارهای مالی امروزه نقش مهمی را در عرصه اقتصادی کشورهای جهان ایفا میکنند و این سیر تکامل و توسعه بازارهای مالی همچنان ادامه خواهد داشت.
بازار بورس چیست؟
در یک تقسیمبندی ساده اقتصادی، میتوان مردم را به دو دسته تقسیم کرد. دسته اول کسانی هستند که پول و سرمایه و پسانداز (به هر اندازهای) دارند،ولی قادر نیستند فعالیت اقتصادی انجام دهند. دسته دوم افرادی هستند که توانایی انجام کارهای اقتصادی دارند،ولی به سرمایه برای انجام آن نیازمندند.
از طرفی، سرمایه و پسانداز همه مردم با هم برابر نیست و سلیقه و هدف آنها برای سرمایهگذاری با هم متفاوت است؛ برخی اهداف کوتاه مدتی دارند و برخی بلند مدت. با توجه به تعاریف بالا بازاری که همه این تفاوتها را در نظر میگیرد. امکان حضور همه در آن میسر است، بازار سرمایه و بورس است.
تاریخچه پیدایش بازار بورس
برای شناخت و فهمیدن این موضوع که واقعا بورس چیست. در یک تعریف ساده، می توان گفت که: بورس بازاری است که در آن دارایی های مختلف مورد داد و ستد قرار می گیرد.
اندیشه ی ایجاد بازار بورس زمانی شکل گرفت که عده ای از بازرگانان اروپایی از فعالیت های تجاری خود ضرر کردند. بنابراین به فکر راه حلی افتادند تا به وسیله ی آن بتوانند جلوی این ضرر را بگیرند. یا آن را به حداقل برسانند. تعدادی از بازرگانان عده ای را در فعالیت های خود شریک کردند تا با این روش سود و زیان احتمالی را با آنها تقسیم کرده باشند.
این تجربه موفقیت آمیز بود لذا به تدریج هر تاجری سعی می کرد تا فعالیت های تجاری خود را به این شکل ادامه دهد. به خصوص که این روش برای افرادی که فعالیت های بزرگ اقتصادی انجام می دادند بسیار مطلوب تر بود. به تدریج این تجربه قانونمند شد و به تشکیل شرکت های سهامی تبدیل گردید.
برای انجام این کار عده ای از تجار سرمایه ی لازم را تأمین کردند و هر کس به نسبت سرمایه ی خود در سود و زیان شرکت شریک شد و این کار با موفقیت انجام پذیرفت.
بعدها با گسترش یافتن مبادلات در اروپا به سرمایه های زیادتر و شرکای بیشتری نیاز شد. برای این کار نیاز به مراکزی بود تا بتوان بین سرمایه گذاران و سرمایه پذیران رابطه برقرار کرد. چنین مراکزی تأسیس شدند و بورس نام گرفتند.
اولین بازار بورس دنیا
اولین بورس دنیا در قرن هفدهم میلادی در شهر آمستردام هلند تشکیل شد. در حال حاضر اکثر کشورهای جهان دارای بازار بورس هستند. در ایران نیز در سال ۱۳۴۵ قانون تشکیل بورس مصوب شد. از ۱۵ بهمن ماه سال ۱۳۴۶ شروع به کار کرد.
بورس کلمهای فرانسوی است و معنای آن در زبان فرانسه کیف پول میباشد. تاریخچه پیدایش واژه بورس هم به قرن پانزدهم میلادی بازمیگردد.
در آن زمان، بازرگانان و کسبه شهری به نام بورُوژ (Bruges) در شمال غربی بلژیک، در میدانی به نام تِربورس (TerBeurze) در مقابل خانه بزرگزادهای به نام «واندِر بورس» جمع میشدند. و به خرید و فروش کالاهای خود بر اساس حراج میپرداختند.
از آن تاریخ به بعد مکانهایی که مردم در آنجا به حراج کالا مبادرت میکردند. بهتدریج شکل توسعهیافتهتر و مسقف به خود گرفت و به تدریج کامل تر شد بورس میگفتند.
فلسفه شکلگیری بازار بورس در جهان، جمع شدن سرمایه و تأمین مالی شرکتها و پروژههای آنها در قالب یک سیستم بازار منسجم، قانونمند، پیوسته و شفاف است. مبنای اساسی تشکیل این بازارها همان مفهوم اولیه و ساده شراکت، تقسیم سود و زیان احتمالی میان شرکا است.
تاریخچه بورس ایران
مطالعات اولیه درباره تأسیس بورس در ایران، به سال ۱۳۱۵هجریشمسی برمیگردد. در این سال، فردی بلژیکی به نام «ران لوترفِلد» پس از انجام مطالعات گسترده درباره تأسیس بورس در ایران، اساسنامه داخلی بورس را تهیه و به مسئولان وقت ارائه کرد. اما با توجه به شرایط آن زمان و وقوع جنگ جهانی دوم،موضوع بررسی و تأسیس بورس در ایران بیش از ۲۵سال به تأخیر افتاد.
در سال ۱۳۴۱، کمیسیونی در وزارت بازرگانی و با حضور نمایندگان وزارت دارایی، وزارت بازرگانی و بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران تشکیل شد. موافقتنامه اولیه تأسیس بورس سهام در این کمیسیون، تنظیم گردید.
اواخر همان سال یعنی سال ۴۱، هیئتی از بورس تاریخچه ی بورس جهان بروکسل به سرپرستی دبیر کل این بازار برای مشارکت در راهاندازی بورس ایران، به کشورمان دعوت شدند. بالاخره پس از چهار سال، در سال ۱۳۴۵ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار در مجلس تصویب و برای اجرا از سوی وزارت اقتصاد به بانک مرکزی ابلاغ شد.
حدود یک سال بعد از ابلاغ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار، در پانزدهم بهمنماه سال ۱۳۴۶ و با انجام چند معامله بر روی سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی که بزرگترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی در آن تاریخ به شمار میرفت، بهطور رسمـی فعالیت خود را آغاز کـرد.
در حال حاضر چهار شرکت بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس ایران، بورس کالای ایران و بورس انرژی ایران تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت میکنند.
انواع بازار بورس
1-بورس اوراق بهادار
بازاری متشکل و خودانتظام است که اوراق بهادار در آن توسط کارگزاران یا معاملهگران طبق قانون مورد دادوستد قرار میگیرد. بورس اوراق بهادار در قالب شرکت سهامی عام تأسیس و اداره میشود. خرید و فروش سهام شرکتها یا اوراق قرضه دولتی یا خصوصی تحت ضوابط معین انجام می شود. مشخصه مهم آن حمایت قانونی از صاحبان پس اندازها یا سرمایه های راکد است. بورس اوراق بهادار به معنای یک بازار متشکل و رسمی سرمایه است, که در آن سهام شرکت ها و اوراق مشارکت, تحت ظوابط و مقررات خاص, مورد معامله قرار می گیرد.
2-فرابورس
شرکتها جهت ورود به بازار سرمایه مسیرهای متعددی پیش رو دارند. برخی شرکتها نیازمند مسیری بودند تا بتوانند با سرعت بیشتر و آسانتر وارد فضای بازار سرمایه شوند. بنابراین محیطی به نام فرابورس ایجاد شد که ازنظر ساختار و جایگاه قانونی مشابه بورس بوده ولی شرایط پذیرش شرکتها در این حوزه آسانتر از بورس باشد. در فرابورس، سهام شرکتهایی که شفافیت کافی یا وضعیت سودآوری مناسب ندارند بهصورت توافقی میان خریدار و فروشنده معامله میشوند. در فرابورس سازمان بورس نظارت محدودتری بر معاملات دارد و صرفاً برای جلوگیری از کلاهبرداریها معامله شرکتهایی که شرایط لازم برای ورود به بورس را ندارند در این بازار انجام میدهند.
3- بورس کالا
بازاری که در آن خرید و فروش کالاهای معین صورت می گیرد و به طور منظم و دایٔم فعال است بورس کالا نام دارد. در بورس کالا معمول مواد خام و مواد اولیه مورد معامله قرار می گیرد. هر بورس کالایی را با نام همان کالایی که مورد معامله قرار می گیرد نامگذاری می کنند. مثل بورس نفت و بورس گندم در آن انواع کالاها مانند محصولات پتروشیمی، فلزات، محصولات کشاورزی و قراردادهای آتی سکه و … خرید و فروش میشود.
4-بورس انرژی
بورس انرژی به عنوان یک بورس کالایی است که امکان انجام معاملات حاملهای انرژی و اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای مذکور در آن وجود دارد. حامل های انرژی شامل نفت، گاز، برق و سایر حاملهای انرژی است. بورس انرژی ایران در اسفند ماه سال ۹۱ با هدف ایجاد بازاری شفاف کارآمد با نقد شوندگی و رقابت پذیری بالا، کشف قیمت منصفانه و انحصار زدایی در بازار معاملات بخش انرژی تشکیل شد.
بورس انرژی به عنوان چهارمین بورس کشور برای عرضه محصولات نفت و مشتقات نفتی، برق، گاز طبیعی، زغال سنگ، حق آلودگی و سایر حاملهای انرژی شکل گرفت.
بورس اوراق بهادار چه می کند؟
کار اصلی بورس اوراق بهادار این است که، زمینه ای فراهم می آورد تا دو گروه از مردم، به طور قانونی، در یک فعالیت اقتصادی شریک و علاوه بر تأمین نیازهای یکدیگر، از تاریخچه ی بورس جهان منفعت و سود این فعالیت بهره مند شوند.
این دو گروه سرمایه گذاران و سرمایه پذیران می باشند. اصولا در یک تقسیم بندی ساده، افراد جامعه را می توان به دو گروه تقسیم کرد:
یک گروه کسانی که پول، سرمایه و یا پس انداز دارند اما نمی توانند با آن کار کنند.
گروه دوم کسانی که توانایی انجام فعالیت های اقتصادی دارند اما سرمایه و پول کافی ندارند.
حال برای شما که این سوال پیش آمده است که بورس چیست باید بگوییم این دو گروه علاوه بر این که یکدیگر را نمی شناسند و تعداد آنها نیز کم نیست دارای ویژگی های مختلفی هستند.
به عنوان مثال، همه ی سرمایه گذاران به یک اندازه پس انداز ندارند. برخی دارای مبالغ اندک و برخی صاحب مبالغ کلان می باشند، سلیقه ی این افراد هم برای سرمایه گذاری متفاوت است. مثلا عده ای تمایل به سود کم در کوتاه مدت دارند. عدهای به دنبال سود بیشتر ولی در درازمدت اند و ده ها ویژگی دیگر.
سرمایه پذیران نیز از ویژگی های مختلف برخوردارند. برای مثال، هر گروه در زمینه ی خاصی فعالیت می کنند. با توجه به نوع فعالیت شان سودهای متفاوتی پرداخت می کنند. در اداره ی مراکز تولیدی خود سلیقه ی متفاوت دارند. حال با این همه ویژگی های متفاوت چگونه می توان بین این دو گروه رابطه برقرار کرد تا همه ی آنها ضمن قبول شرایط یکدیگر حاضر به شراکت شوند؟
یکی از کارهای اساسی این بازار همین است که با ایجاد یک فضای مناسب و قانونمند زمینه ای فراهم آورد تا از طریق آن برآوردن تمامی خواسته های قانونی طرفین با حفظ حقوق آنها میسر شود.
مزایای سرمایه گذاری در بورس
شاید این پرسش برایتان پیش بیاید که مزایای سرمایه گذاری در بورس چیست ؟ در پاسخ به این پرسش میتوان مزیتهای بازار سرمایه نسبت به سایر بازارها را به صورت زیر نام برد:
تاریخچه بورس | پیشینه ی پیدایش و ظهور بورس در جهان و ایران
با سلام خدمت همه عزیزان، همراه شما هستیم با یکی دیگر از جلسات آموزش بورس از صفر با هدف سرمایه گذاری بر خودمان زیرا وارن بافت میگوید بهترین سرمایهگذاری که میتوانید انجام دهید، سرمایهگذاری بر روی خودتان است؛ هرچه بیشتر یاد بگیرید بیشتر بدست خواهید آورد.
تاریخچه هر واژهای نقطه پیدایش، ظهور و نحوه تکامل آن موضوع را در گذر زمان بیان میکند که دانستن آن برای کسانی که قصد پیدا کردن تخصص در آن مبحث را دارند خالی از لطف نیست. بنابراین در این جلسه قصد داریم به عنوان یکی از مقدماتی ترین مباحث در دنیای بورس، پیشینه ای از پیدایش و ایجاد بورس در جهان و ایران خدمت همراهان عزیزمان ارائه کنیم.
تاریخچه بورس | پیشینه ی جهانی پیدایش و ظهور بورس:
اگر بخواهیم نگاهی گذرا به تاریخچه و پیشینه ی بورس در جهان داشته باشیم، اولین مطلبی که در این ارتباط نظر ما را به خود جلب میکند، چگونگی تشکیل شرکتهای سهامی است. توأم بودن تجارت با ریسکها و ضررهای سنگین تاریخچه ی بورس جهان تجار در گذشته، سبب شد تا بازرگانان برای به حداقل رساندن زیان معاملات خود چارهای بیاندیشند. برهمین اساس، تصمیم گرفتند با شریک کردن سرمایه گذاران در فعالیت تجاری خود، سود و زیان احتمالی را با آنها نسبت به سهم شراکتشان تقسیم کنند که قانونمند شدن این تجربه موفقیت آمیز در گذر زمان، (شرکتهای سهامی) را پایه گذاری نمود.
اولین شرکتی که بر این اساس پا به عرصه تجارت گذاشت و به عنوان شرکت سهامی مطرح گردید، شرکتی با نام ماسکو (Muscovy) در کشور روسیه بود که در سال ۱۵۵۳ میلادی تصمیم گرفت کالاهایی را از شمال اروپا به شرق آسیا و چین ببرد، بدون این که آفریقا را دور بزند که این موضوع ممکن بود ضرر هنگفتی را به شرکت تحمیل کند. بنابراین برای نخستین بار سرمایهی لازم انجام این کار را از طریق تجار دیگر تامین نمود تا هر کس به نسبت سرمایهی خود در سود و زیان شریک باشد. به پایان رسیدن این اقدام با موفقیت سبب شد تا سایرین نیز سعی کنند فعالیتهای تجاری خود را به این طریق انجام دهند.
اما چیزی که باعث میشود ما قبل از پرداختن به زمینه های پیدایش بورس گذری بر چگونگی تشکیل شرکتهای سهامی داشته باشیم، این است که به تدریج با بزرگتر شدن شرکتها و گسترش مبادلات در اروپا و سایر نقاط جهان، پیدا کردن شرکای جدید و سرمایه های بالاتر برای این شرکتها نیاز به مراکزی برای برقراری ارتباط بین سرمایهگذاران و متقاضیان سرمایه داشت؛ این امر موجب پدید آمدن مراکزی شد که به بورس معروف شدند.
در زبان فرانسوی واژه «بورس» در لغت به معنای “کیف پول” است و نخستین پرتوهای پیدایش و ظهور بورس به قرن پانزدهم میلادی برمیگردد؛ در آن زمان کسبه شهر و بازرگانان در مقابل خانه «واندِر بورس» یکی از بزرگزادگان شهر بورُوژ (Bruges) در شمال غربی بلژیک، در میدانی به نام تِربورس (TerBeurze) جمع میشدند و به خرید و فروش کالاهای خود براساس حراج میپرداختند. از آن تاریخ به بعد تشکیل این چنین بازارهایی که مردم میتوانستند در آن به حراج و خرید و فروش پول، كالا و اسناد مالي و تجاري (اوراق بهادار) مبادرت کنند بهتدریج شکل توسعهیافتهتر به خود گرفت و به بورس یا بهابازار معروف شد.
(میدان تربورس شهر بروژ بلژیک)
تا اینجای بحث در کنار هم نخستین جرقههای ایدهی تشکیل بورس در جهان را شناختیم، اما باید بدانیم که اولین مرکز بورس اوراقبهادار جهان در شهر آنورس بلژیک تأسیس شد. این در حالی بود که انتشار سهام کمپانی هند شرقی در بورس آمستردام هلند، در سال ۱۶۰۲ میلادی موجب به رسمیت رسیدن فعالیت بورس اوراقبهادار در جهان برای نخستین بار شد. انقلاب صنعتي اروپا و شكوفايي اقتصاد تازه متحول شده موجب فراگیرشدن بورس سهام و رشد آن در عرصه های تجاری و اقتصادی گردید.
چگونگی شکل گیری بورس های آمستردام، اتریش در وین، بورس لندن و بورس نیویورک به عنوان یکی از منابع مهم تأمین سرمایه در سطح بینالمللی، هر یک داستانی شنیدنی دارند که مطرح کردن آنها با توجه به طولانی شدن بحث ما، در جای مناسب دیگری بیان خواهد شد.
امروزه در جهان، کمتر کشوری را میتوان یافت که بورس نداشته باشد زیرا با شروع فعالیت بورسهای بزرگ و نقش این بازار بر ساختار اقتصادی این کشورها، رفته رفته سایر کشورها نیز دارای بورس شدند. به طور کلی میتوان از بورس نيويورك (بزرگترین بازار بورس جهان، از نظر میزان معاملات و ارزش بازار سرمایه)، بورس لندن، بورس استكهلم، بورس مونترال و بورس توكيو به عنوان مهمترین بورسهای جهان یاد میشود.
برای تکمیل بحث تاریخچه تشکیل بورس، با توجه به فعالیت همگی ما در بورس اوراق بهادار ایران، در ادامه بحث مختصری در ارتباط با زمینههای ظهور بورس در ایران خواهیم داشت.
تاریخچه بورس | پیشینه ی پیدایش و ایجاد بورس در ایران:
نقطه آغازین شکلگیری بورس در ایران به حضور شخصی بلژیکی به نام «وان لوترفلد» در سال 1315، به درخواست دولت وقت ایران، برای انجام بررسیهای ابتدایی در ارتباط با تشکیل بورس در ایرانن باز میگردد که با وجود تهیه طرح قانونی تأسیس و اساسنامه آن، به علت وقوع جنگ جهانی دوم و نامساعد شدن شرایط برای ایجاد بورس اوراق بهادار، تمام فعالیت های صورت گرفته متوقف شد.
این توقف به مدت 25 سال طول کشید و بار دیگر بارقههای ایجاد بورس در سال 1341 با تشکیل كميسيوني در وزارت بازرگاني با حضور نمايندگان وزارت دارايي، وزارت بازرگاني و بانك توسعهي صنعتي و معدني ايران تشكيل شد و نتیجه نهایی این کمسیون تهیه موافقتنامه اوليه تأسيس بورس سهام بود.
بر همین اساس با دعوت ومشاركت هيئتي از بورس بروكسل، زمینه سازیهای لازم برای راهاندازي بورس ايران پایه گذاری شد و نحوه تأسیس و اداره بورس، تشکیلات و سازمان آن و کیفیت تصدی دولت، کم و بیش مشخص گردید.
نهایتاً فعالیت رسمی بورس ایران با توجه به تلاشهای موثری که در این جهت انجام گرفت، از پانزدهم بهمن ۱۳۴۶، با پذیرش سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران به عنوان بزرگترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی آن زمان و سپس سهام شرکت نفت پارس، اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه و اوراق قرضه عباسآباد آغاز گردید.
در ادامه این توضیحات باید برای همراهان بیان کنیم که آنچه در آن زمان بیش از همه شرکتها را به عرضه سهام خود در بورس اوراق بهادار تشویق میکرد، معافیتهای مالیاتی برای شرکتها و مؤسسات پذیرفته شده در بورس بود.
عمر 52 ساله بورس اوراق بهادار ایران از زمان به رسمیت رسیدن این بازار تا کنون، این بازار مهم اقتصادی را با فراز و فرودهای مختلفی در طول زمان همراه نموده، به گونه ای که در نخستین سالهای تشکیل این بازار، نابسامانی های اقتصادی در جریان انقلاب اسلامی، ملی شدن بانکها، بیمه و صنایع کشور و وقوع جنگ ایران و عراق هر یک تنشها و ریسکهای خاص خود را به بدنه نحیف آن تحمیل کردند.
یکی از موضوعات مهمی که به عنوان پیشینه ایجاد بورس ایران باید خدمت عزیزان عرض کنیم، ایجاد قانون جدید تحت عنوان «قانون بازار اوراق بهادار» در اول آذر سال ۱۳۸۴ بود كه این قانون کمک شایانی به رفع برخي نارساييها و نواقص موجود در قانون اوليه نمود و با تفکیک بخش نظارتي بورس از بخشهاي عملياتي آن، زمينه توسعه گسترده بورس در ايران را فراهم كرد. این امر موجب شد تا در سال ۱۳۸۵ سازمان بورس و اوراق بهادار، به عنوان نهاد نظارتي بورس تشكيل گردد.
به عنوان مبحث پایانی این بحث (تاریخچه بورس) لازم به ذکر است که امروزه چهار بورس بزرگ کشور ( بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس ایران، بورس کالای ایران و بورس انرژی ) تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت میکنند که سازمان بورس، تحت نظارت شوراي عالي بورس میباشد.
بورس | آیا تاریخچه بورس در جهان و ایران را می دانید؟
تاریخچه پیدایش واژه بورس به قرن پانزدهم میلادی بازمیگردد. در آن زمان، بازرگانان و کسبه شهری در شمال غربی بلژیک، در مقابل خانه بزرگزادهای به نام «واندِر بورس» جمع میشدند و به خریدوفروش کالاهای خود براساس حراج میپرداختند.
فلسفه کلیدی شکلگیری بازار بورس در جهان، تجمیع سرمایه و تأمین مالی شرکتها و پروژههای آنها در قالب یک سامانه بازار منسجم، قانونمند، پیوسته و شفاف است. مبنای اساسی تشکیل این بازارها همان مفهوم اولیه و ساده شراکت، تقسیم سود و زیان احتمالی میان شرکا است. بورس با تجمیع سرمایههای جزئی و پراکنده، سرمایهگذاریهای مهم و کلان را میسر میسازد و تأثیرات بسزایی بر وضعیت اقتصادی و اجتماعی جامعه و پیشرفت صنایع و آبادانی کشور میگذارد و درعینحال سود و منافع برای سهامداران ایجاد میکند.
پیشینه تاریخی واژه بورس
به اعتقاد اغلب کارشناسان، تاریخچه پیدایش واژه بورس هم به قرن پانزدهم میلادی بازمیگردد. در آن زمان، بازرگانان و کسبه شهری به نام بورُوژ (Bruges) در شمال غربی بلژیک، در میدانی به نام تِربورس (TerBeurze) در مقابل خانه بزرگزادهای به نام «واندِر بورس» جمع میشدند و به خریدوفروش کالاهای خود بر اساس حراج میپرداختند. از آن تاریخ به بعد مکانهایی که مردم در آنجا به حراج کالا مبادرت میکردند و بهتدریج شکل توسعهیافتهتر و مسقف به خود گرفت، به بورس میگفتند.
در آن زمان، این مکانها از نظم و انضباط خاصی برخوردار نبود و هر کسی میتوانست در آنجا به فعالیت بپردازد، اما بهمرورزمان و رفتهرفته، نظم و انضباط خاصی در این مکانها حاکم شد؛ بهنحویکه پس از مدتی، فقط بازرگانان، صرافان و دلالان بودند که اجازه داشتند در این مکانها خریدوفروش کنند. درگذر زمان، تالارهای مسقف بورس شکل گرفت و بازرگانان که تا پیش از آن، در هوای آزاد خریدوفروش میکردند، برای خریدوفروش به این تالارها میرفتند. در بسیاری از منابع علمی و تاریخی، زمان آغاز به کار تالارهای مسقف بورس را بهعنوان تاریخ رسمی تأسیس بورس در دنیا معرفی میکنند، اگرچه همانطور که گفتیم، پیشینه آن به قبل از آن تاریخ و به قرن پانزدهم میلادی در بلژیک برمیگردد.
اولینهای فروش سهام در بورس
در زمانهای گذشته، بازرگانان همواره به دنبال آن بودند تا ضرر و زیانهای احتمالی ناشی از تجارت خود را کاهش دهند. شراکت، راهی بود که میتوانست ریسک کسبوکار آنها را کاهش دهد؛ چون با شریک شدن چندین فرد در یک کسبوکار، سود و زیانهای احتمالی آن کسبوکار بین شرکا تقسیم میشد. این تجربه، بهتدریج به تشکیل شرکتهای سهامی منجر شد.
در این شرکتها، هر یک از شرکا به نسبت سهمی که در شرکت داشت، در منافع یا ضررهای احتمالی شرکت سهیم میشد. اولین شرکت سهامی با نام ماسکوِی (Muscovy) در سال ۱۵۵۳ میلادی، با مشارکت عدهای از تجار در روسیه ایجاد شد. گسترش مبادلات تجاری در جهان، نیاز به سرمایههای بیشتر و شرکای بیشتری را آشکار کرد. پیدا کردن شرکای متعدد برای سرمایهگذاری در یک کسبوکار، به مراکزی نیاز داشت که بتواند در واقعبین دارندگان سرمایه و متقاضیان سرمایه، ارتباط برقرار کند. این مراکز، به نام «بورس» معروف شدند. شرکتها با فروش سهام خود در بورس، در واقع سرمایهگذاران و شرکای بیشتری را برای مشارکت در کسبوکار خود، پیدا میکردند.
اولین بورس جهان در آمستردام
اولین بورس اوراق بهادار جهان در اوایل قرن هفدهم میلادی در شهر «آمستردام» هلند تشکیل شد و کمپانی هند شرقی، اولین شرکتی بود که سهام خود را در آن عرضه کرد. فعالیتهای مرتبط با بورس در شهر لندن از اوایل قرن هجدهم میلادی و در قهوهخانهها شروع شد. این فعالیتها در سال ۱۷۷۳ میلادی و با خرید ساختمان مستقل توسط معاملهگران وارد فصل جدیدی شد. درنهایت در سوم مارس سال ۱۸۰۱ میلادی، بورس لندن فعالیت رسمی خود را آغاز کرد.
اما بورس نیویورک بهعنوان سومین بورس بزرگ تاریخچه ی بورس جهان در گستره تاریخ، فعالیت خود را در ۱۷ می ۱۷۹۲ آغاز کرد و ۲۴ کارگزار بازار سهام در خیابان والاستریت نیویورک و زیر درخت نارون بزرگی دورهم جمع شدند و توافقنامهای را امضا کردند. آنها در هشت مارس ۱۸۱۷ با تنظیم اساسنامه شروع به کار بورس نیویورک را رسمیت بخشیدند.
در حال حاضر بازار بورس نیویورک، بزرگترین بازار بورس، از نظر میزان معاملات و ارزش بازار سرمایه در جهان است. با شروع فعالیت بورسهای بزرگ جهان، بهتدریج سایر کشورها نیز دارای بورس شدند تا آنجا که امروز کمتر کشوری را میتوان یافت که بورس نداشته باشد.
تاریخچه بورس در ایران
تشکیل بورس در ایران
ایده ی اولیه ی ایجاد بورس اوراق بهادار در ایران به سال ۱۳۱۵ بازمیگردد که به درخواست دولت ایران، شخصی بلژیکی به نام “وان لوترفلد” درباره تشکیل بورس اوراق بهادار در ایران بررسیهایی انجام داد و طرح قانونی تأسیس و اساسنامه آن را نیز تهیه کرد.
هر چند که در همان زمان بانک ملی ایران نیز به عنوان سازمان متولی امور پولی کشور، مطالعاتی در این زمینه انجام داد، اما به علت نامساعد بودن شرایط برای ایجاد بورس اوراق بهادار، و وقوع جنگ جهانی دوم تمام کارهای انجام شده متوقف شد و 25 سال به تأخیر افتاد. بهدنبال تحولات اقتصادی و اجتماعی دهه۱۳۴۰ و با توجه به ارتباط گسترده سیاسی و اقتصادی ایران آن دوره با غرب، بالاخره در سال 1341، كميسيوني در وزارت بازرگاني و با حضور نمايندگان وزارت دارايي، وزارت بازرگاني و بانك توسعهي صنعتي و معدني ايران تشكيل و موافقتنامه اوليه تأسيس بورس سهام در اين كميسيون، تنظيم شد.
در اواخر همان سال ، هيأتـی از بورس بروكسل به سرپرستي دبيركل اين بورس برای مشاركت در راهاندازي بورس ايران، به كشورمان دعوت شدند و نحوه تأسیس و اداره بورس، تشکیلات و سازمان آن، و کیفیت تصدی دولت، کم و بیش مشخص شد و چهار سال بعد یعنی در اردیبهشت سال ۱۳۴۵ لایحه قانون بورس اوراق بهادار در مجلس شورای ملی به تصویب رسید. به دنبال آن، قانون تأسیس بورس اوراق بهادار از سوی وزارت اقتصاد به بانک مرکزی ابلاغ و از آن درخواست شد که نسبت به اجرای مفاد قانون مزبور اقدام کند، اما در عمل به دلیل آماده نبودن بخش صنعتی و بازرگانی، اجرای این قانون تا بهمن ۱۳۴۶ به تعویق افتاد.
بورس اوراق بهادار تهران از پانزدهم بهمن ۱۳۴۶، فعالیت خود را بهطور رسمی با پذیرش سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران به عنوان بزرگترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی آن زمان و سپس سهام شرکت نفت پارس، اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه و اوراق قرضه عباسآباد آغاز کرد. در آن زمان برقراری معافیتهای مالیاتی برای شرکتها و مؤسسات پذیرفته شده در بورس، عامل مهمی در جهت تشویق شرکتها به عرضه سهام خود در بورس اوراق بهادار تهران بود.
حجم معاملات در بورس اوراق بهادار تهران تا سال ۱۳۵۷ به دلیل تبعیت از افزایش آهنگ رشد محصول ناخالص داخلی و ارزش افزوده حاصل در بخش صنعت و همچنین به دلیل پذیرش و دادوستد اوراق قرضه، از ۸۳ میلیارد ریال به ۱۵۰ میلیارد ریال افزایش یافت. طی پانزده سال فعالیت آغازین بورس، در مجموع سهام ۱۰۵ شرکت در بورس پذیرفته شد.
تحولات بورس پس از پیروزی انقلاب اسلامی
در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با تحولات پیش آمده از جمله:
۱) تصویب لایحه قانون اداره امور بانک ها
۲) ملی شدن شرکت های بیمه
۳) تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع
۴) تملک بسیاری از بنگاه های اقتصادی توسط دولت که همه آنها نشأت گرفته از روحیه مخالفت با نظام سرمایه داری بود که بعدها اقتصاد ما را به اقتصاد سوسیالیستی نزدیک ساخت و همچنین
۵) جنگ هشت ساله، تعداد شرکت های پذیرفته شده در بورس از ۱۰۵ شرکت در سال ۱۳۵۷ ، به ۵۶ شرکت تقلیل یافت. دوره رکود بورس که از سال مزبور آغاز گردیده بود تا سال ۱۳۶۷ ادامه یافت.
از سال ۱۳۶۸ و در چهارچوب برنامه پنج سال اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، تجدید فعالیت بورس به عنوان پیش زمینه اجرای خصوصی سازی، جذب و گردآوری پس اندازها و هدایت آن در جهت سرمایه گذاری آغاز گردید. طی سالهای پس از تجدید حیات بورس تاکنون، فعالیت بورس فراز و نشیب های متعددی از جمله رکود سالهای ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۳ و ۱۳۷۵ تا ۱۳۷۸ و افت و خیزهای مقطعی ناشی از بحران های سیاسی مربوط به جنگ افغانستان و عراق را تجربه نموده است.
از ابتدای سال ۱۳۷۶ ، بورس اوراق بهادار تهران دور تازهای از فعالیت را به خود دیده است. اقدام های انجام شده در راستای بازسازی ساختار سازمانی و مدیریتی، بکارگیری نوآوری های فنی و تخصصی، اصلاح رویه های مقرراتی و نظارتی، فراهم آوردن زمینه ارتقای کارآیی و اصلاح کارکرد بازار و کوشش برای هماهنگ سازی سیاست گذاری ها با نیازهای واقعی بازار سرمایه، در مرکز توجه ها و برنامه های اصلاح ساختاری سازمان بورس اوراق بهادار قرار داشته است. البته برخی از این اصلاحات به دلیل نبود ظرف قانونی مناسب، متوقف مانده بود.
گام بلند اصلاح قانون بورس اوراق بهادار پس از چهل سال یعنی در آذر ماه سال ۱۳۸۴ با تصویب قانون جدید بازار اوراق بهادار توسط مجلس شورای اسلامی، برداشته شد. قانون جدید بازار اوراق بهادار نسبت به قانون قبلی دارای نقاط قوت زیادی است، از جمله: تفکیک مقام عملیات از نظارت، ساماندهی بازار اولیه، ایجاد تنوع در ابزارهای مالی و نظارت قانونمند بر ارکان و نهادهای فعال در بازار سرمایه.
براساس اين قانون، بخش نظارتی بورس از بخش های عملياتی آن تفكيك شد، به اين معنا كه در سال 1385 سازمانی به عنوان سازمان بورس و اوراق بهادار، به عنوان نهاد نظارتی بورس تشكيل گردید. سازمان بورس كه خود تحت نظارت شورايي به اسم شورای عالی بورس فعاليت می كند، وظايف متعددی دارد كه يكی از مهمترين وظايف آن، تأسيس و نظارت بر عملكرد بورسهای مختلف است.
تاریخچه پیدایش بورس اوراق بهادار در دنيا
این سوال ممکن است برای بعضی از مردم پیش بیاید که بورس به چه معنا است و چرا این واژه را به کار میبرند!؟ بنابراین بهتر است تا نظری به تاریخچه بورس و پیدایش این واژه بیندازیم.
سالها پیش در اروپا، بازرگانانی بودند که در فعالیتهاي تجاري خود دچار زيان ميشدند و بنابراين تصميم گرفتند تا جلوي زيان خود را در حد ممكن بگيرند. آنها در فعاليتهاي خود با تاجران ديگر شريك شدند. البته قرار شد تا سود و زيان خود را با همديگر تقسيم كنند و نتيجه بسيار خوب پيش رفت.
كم كم اين تجربه موفقيت آميز شكلي قانوني به خود گرفت تا جايي كه در روسيه شركت هاي سهامي به وجود آمدند. در سال 1353 بود كه تصميم بر آن شد تا كالاهايي از اروپا به شرق آسيا منتقل شود و احتمال خطر زياد بود. تعدادي از تاجران سرشناس سرمايه مورد نياز را تهيه كردند و به نسبت سرمايه اي كه گذاشته بودند، در سود و زيان كار سهيم شدند و اين روند گسترش يافت.
كار به جايي رسيد كه مراكزي براي اين سرمايه گذاري ايجاد گشت. عده اي سرمايه گذار شدند و عده اي دیگر نيز، اين سرمايه ها را پذيرفتند. اين مراكز ايجاد شده نيز بورس ناميده شدند. اولين بورس جهان در آمستردام هلند تاسيس شد.
تاریخچه بورس و بازارهاي سرمايه در دنیا
گفتيم كه در زمان هاي قديم تاجران با سهيم كردن شركاي تجاري سود و زيانشان را به نسبت سرمايه اي كه داشتند، تقسيم مي كردند. بعدها سهام عمومی به وجود آمد. اين سهام به مردم فروخته مي شد و شركت سرمايه گذاري كار خود را از طريق سرمايه هاي مردم انجام مي داد. اولين شركت سرمايه گذاري عام كه در دنيا به ثبت رسيده است، كمپاني هند شرقي مي باشد.
پس از آن در سرتاسر جهان بازارهاي سرمايه شكل گرفتند. بورس اوراق بهادار در سال 1460 ميلادي در آنورس بلژیک ايجاد شد و در اوايل قرن هفدهم نيز در آمستردام به وجود آمد. بورس آمستردام از جمله مهم ترين منابع تامين سرمايه در سطح جهان است. بورس لندن در سال 1801 تاسيس گشت و پس از آن بورس نيوريورك، زوريخ و ديگر شهرهاي بزرگ دنيا نيز متولد شد.
تاریخچه بورس اوراق بهادار در تهران
تاریخچه بورس در ایران به سال 1315 شمسي بر میگردد. به درخواست دولت، شخصي خارجي به نام آقاي لوترفولد در ايران تحقيقاتي انجام داد. او طرح تاسيس و اساس نامه قانوني را نيز تهيه نمود. در آن زمان، بانك ملي ايران نيز پژوهش هايي در اين رابطه انجام داد. به دليل جنگ جهاني و پيامدهاي نامساعد آن اين طرح به سرانجامي نرسيد.
در 1333 شمسي وظيفه تاسيس بازار بورس اوراق بهادار به نهادهاي بانك مركزي، وزارت بازرگاني و اتاق بازرگانی و صنایع و معادن واگذار شد و پس از 12 سال تحقيق و بررسي، سرانجام قانون تشکیل بورس اوراق بهادار تهران در سال 1345 شمسي به مجلس ارائه شد و در ارديبهشت ماه به تصويب رسيد. بورس تهران در تاريخ 15/11/1346 با عرضه سهام بانك صنعت و معدن و نفت پارس شروع به فعاليت نمود.
دوره هاي فعاليت بورس اوراق بهادار در ايران
- دوره نخستين از سال ۱۳۴۶ تا سال ۱۳۵۷ و پيروزي انقلاب اسلامي
- دوره دوم از سال ۱۳۵۸ تا سال ۱۳۶۷ و پايان جنگ تحميلي
- دوره سوم از سال ۱۳۶۸ تا سال۱۳۸۳
- دوره چهارم از سال ۱۳۸۴ تاکنون
دوره نخستين، از سال 1346 تا پيروزي انقلاب اسلامي
آغاز كار بورس با سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی و انجام چند معامله بر روي اين سهام صورت گرفت. پس از آن اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه، شرکت نفت پارس، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباسآباد نيز به بورس تهران پيوستند. گسترش فعاليت بورس تهران در گروي قوانين دولتي بود.
با تصويب قانون گسترش مالکیت سهام واحدهای تولیدی، موسسات دولتي موظف گشتند 94 درصد و مؤسسات خصوصی نيز ۴۹ درصد سهام خود را در بورس عرضه كنند. همچنين، شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار در سال 1354 مشمول قانون معافیتهای مالیاتی شدند. در طي 11 سال، تعداد شرکتها، بانکها و بیمههاي پذیرفته شده از 6 بنگاه اقتصادی با 6.2 میلیارد ریال سرمایه در سال 1346 به 105 بنگاه با بیش از 230 میلیارد ریال در سال 1357 رسيد.
دوره دوم از انقلاب اسلامي ايران در سال 1358 تا سال 1367
در اوايل انقلاب و تا قبل از نخستین برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی، اقتصاد ملی دچار دگرگونيهايي گشت كه اثرات آن به بورس اوراق بهادار تهران هم رسيد. در 17/3/1358 با تصویب لایحه قانون اداره امور بانکها توسط شورای انقلاب، بانکهای خصوصي کشور در چارچوب ۹ بانک كه شامل ۶ بانک تجاری و ۳ بانک تخصصی بود، يكپارچه و ملی شدند. پس از اين قانون، شرکتهای بیمهاي نيز ادغام شدند و به مالکیت دولت درآمدند.
با تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران، شماري از بنگاههای اقتصادی پذیرفته شده در بورس، خارج شدند. طوري كه شمار 105 شركت به 56 شركت دراواخر سال 1367 رسيد و حجم معاملات نيز كاهش چشمگيري داشت. تا جايي كه میانگین نسبت حجم معاملات سهام به GDP به حداقل اندازهخود رسيد. علت اين امر، جنگ تحميلي و شرايط نامشخص اقتصاد كشور بود.
دوره سوم از سال 1368 تا سال 1383
پس از جنگ تحميلي، فعالیت بازار بورس اوراق بهادار تهران در چارچوب برنامه پنج ساله اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران صورت گرفت و طرح سياستهاي خصوصیسازی اجرايي گشت. حتي انتظار انتقال مقاديري از وظايف دولتي به بخشهاي خصوصي به منظور شرايط نقدينگي و جذب بهتر منابع در نظر گرفته شد. شمار شركتهاي بورسي افزايش يافت و حجم فعالیت بورس تهران نيز به طور چشمگيری زياد شد.
طبق تبصره ۳۵ قانون بودجه در سال 1378، شرکتهای دولتی ميتوانستند با ادغام، واگذاری و فروش سهام به بخشهای خصوصی و تعاونی تبديل شوند. مطابق ماده 94 قانون برنامه سوم توسعه كه بين سالهاي ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۳ ارائه شد، شوراي بورس به تجهيز يك زيرساخت شبكهاي و مجازي موظف شد. اين امر سبب ميشد تا معاملات مجازي اوراق بهادار، در سطوح ملي و بينالملل انجام شوند. طبق ماده ۹۵ برنامه سوم توسعه، شورای بورس ميتوانست راهكارهاي لازم در سطح كشور را فراهم سازد تا ابزارهاي مالي ديگري نيز در بورس اوراق بهادار خريد و فروش شوند. در سال 1383 مقدار واحد بهاي سهام، رشد قابل ملاحظه اي داشت.
دوره چهارم از سال ۱۳۸۴ تا حال حاضر
فعالیت بورس اوراق بهادار در نيمه سال 1383 تحت تأثیر رویدادهای مختلف داخلی و خارجی قرار داشت. اضافه شدن شاخص ها در سال هاي قبل روندي كاهشي به دنبال داشت و تنها طي تاریخچه ی بورس جهان دوره كوتاهي كه در آذر 1384 تا پايان سال بود، روند كاهشي اين گونه بود. پس از اجراي سیاست هاي جديد در سال 1385، شاخص و حجم معاملات به تعادل رسيد. ارزش معاملات و حق تقدم افزايش يافت و تعداد شركت هاي بورسي كمي بيشتر شد. در آذر 1384 طبق قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران، سازمان بورس و اوراق بهادار تهران (شرکت سهامی عام) متولد شد.
جمع بندی
در این مقاله با تاریخچه بورس در دنیا و به طور خاص، ایران آشنا شدیم. همانطور که خواندیم، اولین بورس جهان در آمستردام تاسیس شده است. در مورد بورس ایران نیز دانستیم که بورس ایران دارای چهار دوره تاریخی بوده است و از سال 1384، به شکل کلی که اکنون میشناسیم، بوده است.
دیدگاه شما